Zatyle – Lubycza Królewska, krzyż z 1889 roku

Duży kamienny krzyż stojący przy drodze S-17 pomiędzy Święciem a Lubyczą Królewską. Geodezyjnie wchodzi w obręb wsi Zatyle, kiedyś najprawdopodobniej znajdował się na północnym krańcu przysiółka Sołtysy i fabryki terpentyny. Postawiony jest na jednostopniowej podstawie. Krzyż wykonany z jednego kawałka wapienia o prostych ramionach zakończonych rozszerzającymi się gzymsami. Na krzyżu umieszczono wizerunek ukrzyżowanego Chrystusa. Rozszerzające się u dołu dolne ramię tworzy miejsce na inskrypcję. Została ona wykonana w delikatnie zarysowanej zaokrąglonej u góry prostokątnej wnęce mało wprawną ręką, najprawdopodobniej nie przez kamieniarza, Niestety warstwy farby i bardzo nieumiejętnie wykonana inskrypcja jest praktycznie dziś nieczytelna, Podobnie wygląda skrót na górnym ramieniu, z tą różnicą, że został wykonany równo i wprawną ręką. Jest to bardzo delikatnie wykuty skrót ІНЦІ, ukryty pod warstwami farby. W inskrypcji trudno wyróżnić jakiekolwiek litery, ale biorąc pod uwagę, że skrót wykonano cyrylicą to i inskrypcja również była w tym języku. Jedyne co jest w miarę czytelne to rok postawienia krzyża, najprawdopodobniej jest to 1889 rok. Niestety krzyż był kilkukrotnie malowany a obecnie jest dodatkowo „przystrajany” sztucznymi kwiatkami.

GPS: N: 50°20’49.04″ E: 23°30’09.72″

Kornie, krzyż pańszczyźniany

Kornie, krzyż pańszczyźniany

Krzyż znajduje się w Korniach, przy bocznej drodze prowadzącej w kierunku pasa granicznego z Ukrainą, tam znajduje się jeszcze kilka gospodarstw rolnych. Jest bardzo podobny do krzyża ustawionego w Hrebennym. Ten również pokryty jest wieloma warstwami farby co skutecznie uniemożliwia odczytanie inskrypcji czy też daty jego postawienia. Sytuacja taka wykluczyć powinna by ten krzyż zaklasyfikować jako krzyż pańszczyźniany, jednak część źródeł bardziej obeznanych w tematyce wskazuje, że jest to upamiętnienie zniesienia pańszczyzny w Galicji. Podobnie tu tak jak i na tym w Hrebennym, tu też wykuto wizerunek ukrzyżowanego Chrystusa, nietypowy element krzyży pańszczyźnianych. Dodatkowo identyczna forma tych krzyży jak i np. identyczna forma krzyża postawionego przez Antoniego Leszczyńskiego w Hucie Lubyckiej oraz kilku innych sugerować może wykonanie tych upamiętnień przez tego samego lokalnego kamieniarza. Skromna, prosta forma krzyża z ramionami wykończonymi pogrubiającymi płaską powierzchnię gzymsami. Pogrubienie dolnej części krzyża oraz usytuowanie na bardzo podobnych podstawach sugeruje ten sam warsztat kamieniarski.

GPS: N: 50° 18′ 25,63″ E: 23° 36′ 16,35″

Hrebenne, krzyż pańszczyźniany

Hrebenne, krzyż pańszczyźniany

Kiedyś krzyż ten stał przy głównej drodze prowadzącej do przejścia granicznego z Ukrainą, obecnie po wybudowaniu kilka lat temu nowej drogi do przejścia, stara droga stała się lokalną dróżką. Krzyż znajduje się na samym końcu wsi na otwartej przestrzeni przed ostatnimi budynkami mieszkalnymi i samym przejściem granicznym. Ścieżka prowadząca do krzyża wyłożona została współczesną kostka brukową a sam krzyż jest dość często malowany. Ostatnio ktoś pokusił się by innym kolorem zaznaczyć litery. Nie wiem na ile to poprawia jego czytelność, ale w niektórych miejscach chyba bardziej wprowadza w błąd.

Krzyż wykonany z kamienia bruśnieńskiego, wapienia. Ramiona zakończone płasko z pogrubionymi gzymsami. Na krzyżu wyryto inskrypcję mówiąca o pamiątce zniesienia pańszczyzny oraz rok 1948. Jest to rok zniesienia pańszczyzny w Galicji, nie wiadomo czy jest to też rok postawienia krzyża. Został ustawiony na kamiennej pojedynczej podstawie, choć podejrzewam, że raczej podstawa składała się z kilku elementów stabilizujących, dzisiaj już schowanych pod kostką.

Na dolnym ramieniu krzyża wyryto – памятка свободи, w części najniższej pogrubionej inskrypcja dla mnie jest nieczytelna podejrzewam że jest to wskazana miejscowość Hrebenne oraz rok 1848.

Na bocznych ramionach zawarto skrótowe oznaczenia Jezusa Chrystusa oraz na górnym pionowym, najprawdopodobniej skrótową inskrypcję oznaczającą Jezusa Nazarejczyka Króla Judei. Tu znaków też nie jestem pewny.

Nietypowym elementem na krzyżach pańszczyźnianych jest wizerunek ukrzyżowanego Chrystusa, nieczęsto pojawiająca się na takich upamiętnieniach, choć właśnie w najbliższej okolicy takie krzyże pańszczyźniane z wizerunkiem Chrystusa spotkamy.

GPS: N: 50° 16′ 44,68″ E: 23° 35′ 0,32″

Teniatyska, krzyż przy cerkwisku

Teniatyska, kamienno żeliwny krzyż stojący w pobliżu nieistniejącej już cerkwi greckokatolickiej w Teniatyskach. Krzyż możemy odnaleźć na tyłach tego cerkwiska, od strony Teniatysk, patrząc od obecnej leśnej drogi. Krzyż postawiony na trzystopniowej kamiennej podstawie, czwarta warstwa to raczej kamień poziomujący. W podstawie tej umieszczono cokół zwieńczony żeliwnym krzyżem z wizerunkiem ukrzyżowanego Chrystusa. Krzyż z przymocowaną tarczą na inskrypcję. Na cokole jak i na podstawach brak jest jakichkolwiek inskrypcji czy choćby daty postawienia krzyża, na tarczy również już niczego odczytać nie można.

GPS: N: 50° 19′ 36,73″ E: 23° 32′ 57,28″ – wymaga potwierdzenia

Teniatyska, kamienny krzyż 2

Teniatyska kamienny krzyż

Jeden z kilku krzyży usytuowanych przy głównej drodze przebiegającej przez Teniatyska. Krzyż znajdujący się na prywatnej posesji, zachował się w bardzo dobrym stanie, choć sama podstawa jest trochę naruszona i krzyż nie stoi centralnie na środku. Został postawiony na trzystopniowej kamiennej podstawie. Dolna podstawa dzielona.

Krzyż o bardzo prostej formie z ramionami bez ozdobników, tylko z figurą ukrzyżowanego Chrystusa. Wydaje się jakby dolne ramie krzyża zostało skrócone i ponownie wpasowane w szerszy cokół. Dolna część krzyża, na której została wykonana inskrypcja została pogrubiona. Niestety inskrypcja wykonana bardzo płytko przy kilkukrotnym malowaniu zatraciła czytelność pod warstwami farby. Można wyróżnić część liter i słów, lecz bez wyczyszczenia inskrypcja wykonana w cyrylicy jest nieczytelna. Jedynie rok wykonania, postawienia krzyża jest czytelna 1898.

GPS: N: 50° 19′ 44,19″ E: 23° 33′ 22,95″

Teniatyska, kamienny krzyż

Teniatyska kamienny krzyż

Jeden z kilku krzyży usytuowanych przy głównej drodze przebiegającej przez Teniatyska. Krzyż znajdujący się na prywatnej posesji, zachował się w bardzo dobrym stanie. Został postawiony na trzystopniowej kamiennej podstawie. Nie wiem, dlaczego przy wszystkich zabiegach pielęgnacyjnych przy kamieniu, w pewnym sensie pomija się prawie zawsze dolną podstawę. Górne części są czyszczone i malowane, dolne niekoniecznie, a ta część jest szczególnie narażona na niszczenie.

Krzyż o bardzo prostej formie z ramionami bez ozdobników, tylko z figurą ukrzyżowanego Chrystusa. Dolna część krzyża, na której została wykonana inskrypcja została pogrubiona. Niestety inskrypcja wykonana bardzo płytko przy kilkukrotnym malowaniu zatraciła czytelność pod warstwami farby. Można wyróżnić część liter i słów, lecz bez wyczyszczenia inskrypcja wykonana w cyrylicy jest nieczytelna. Jedynie rok wykonania, postawienia krzyża jest czytelna 1893.

GPS: N: 50° 19′ 41,22″ E: 23° 33′ 17,32″

Teniatyska, krzyż Jaworskich

Teniatyska krzyż Jaworskich

Kamienny krzyż usytuowany po prawej stronie drogi prowadzącej do Teniatysk, tuż za pierwszymi zabudowaniami jeszcze przed mostkiem i rzeczką Sołokija. Krzyż w bardzo dobrym stanie postawiony na trzystopniowej kamiennej podstawie kilkanaście metrów od drogi. Delikatnie wymalowany na biało lecz niestety przyozdobiony plastikowymi ohydnymi kwiatkami. Kamienny krzyż o bardzo często spotykanej formie w tej okolicy, proste ramiona zakończone płasko rozszerzającym się gzymsem z centralnie umieszczoną figurą ukrzyżowanego Chrystusa i poniżej skrzyżowanymi piszczelami. Dolna część delikatnie pogrubiona na której wykuto inskrypcję w języku polskim. Częściej w tej okolicy spotyka się raczej inskrypcje pisane cyrylicą. Inskrypcja z krzyża: „ten krzyż postawił piotr i elszbieta jaworscy Na chwałę Boską dnia 20 sierpnia r 1880.

GPS: N: 50° 19′ 19,61″ E: 23° 32′ 59,95″

Szalenik, grób Kaempffa

Nietypowym obiektem kamiennym w powiecie tomaszowskim jest pozostałość po grobowcu Kaempffa w Szaleniku. Nie jest on szczególnie stary, pochodzi z lat 30 XX wieku. Wykonany jest z kamiennych bloków i nietypowego kamienia, niewystępującego lokalnie. Składa się z dwóch kolumn stojących na wspólnym fundamencie, pomiędzy nimi znajduje się kamienna ściana z czerwono zabarwionego kamienia, była tu zainstalowana tablica z inskrypcją. Po lewej stronie stoi jeszcze jedna kolumna. Wszystkie trzy kolumny posiadają uszkodzenia górnej części, nie wiadomo czy były połączone jakim zwieńczającym je daszkiem lub czymś podobnym. Kaempff był właścicielem majątku Szalenik, jak podają przekazy był dobrym gospodarzem darzonym szacunkiem przez pracowników i mieszkańców. Istnieją różne przekazy co do samego pochówku i brak jest informacji czy w ogóle w tym miejscu jest ktoś pochowany. Kempf był wyznania ewangelickiego a w okolicy brak jest cmentarzu tego wyznania, być może dlatego też mógł zostać tu pochowany, na terenie swojego majątku. Inna wersja mówi o pochówku na pobliskim cmentarzu i późniejszym przeniesieniu zwłok. Inny jeszcze przekaz mówi o pochówku w centralnej Polsce a tu miała znajdować się mogiła symboliczna. W każdym bądź razie, upamiętnienie takie znajduje się na skraju lasu na południe od Szalenika. Zostało poważnie uszkodzone  w czasie II wojny światowej, wtedy też zaginęła tablica z nieznaną do dziś inskrypcją.

GPS: N: 50° 22′ 29,24″ E: 23° 30′ 10,17″

Troszkę więcej o tym miejscu  – https://fotoroztocze.wordpress.com/2014/11/03/szalenik-kaempf/

Siedliska, krzyż na wzgórzu tatarskim

Kamienny krzyż z tablicą upamiętniającą Hetmana Jana III Sobieskiego, który to walczył na tym terenie z Tatarami. W miejscu tym ma znajdować się kurhan w kształcie półksiężyca z poległymi Tatarami. Była potyczka, są zwycięzcy i pokonani, ma być mogiła tatarska w kształcie półksiężyca (jakoś nie dostrzegłem tego kształtu), to powinna być też mogiła poległych zwycięzców potyczki, ale historia o tym milczy.

Tekst z tablicy

„Źródła historyczne datują początek istnienia osady Siedliska na XV w, gdy dzierżawcą królewskiej wsi Siedliska był Jacko Dzieduszycki herbu Sas. W tym to okresie miejscowe ziemie doznawały dotkliwych najazdów tatarskich w wyniku których tylko nieliczni mieszkańcy uszli z życiem…

Tereny te w XVI i XVII były również pustoszone przez wojska Bohdana Chmielnickiego i najazdy Jerzego Rakoczego.

Podczas wojny z Turcją w 1672 r. wojskami polskimi dowodził hetman Jan Sobieski, późniejszy król Jan III Sobieski. Wówczas to wg legendy, po zwycięskiej bitwie z Tatarami hetman miał odpoczywać w cieniu jednego z tutejszych dębów.

Polegli w Bitwie Tatarzy zostali pochowani na wzgórzu w kurhanie, usypanym w kształcie półksiężyca.”

Na wzgórku w powyżej tablicy stoi prosty krzyż z delikatnie rozszerzającymi się ramionami. Forma krzyża wykutego z jednego kawałka raczej nawiązuje do starych krzyży bruśnieńskich wykonywanych w poprzednich wiekach, został on wykonany najprawdopodobniej całkiem niedawno. Krzyż z bardzo małym wizerunkiem ukrzyżowanego Chrystusa ustawiony jest w kamiennej grubej podstawie, która z kolei stoi, na kolejnej usytuowanej już w ziemi podstawie. Jest to chyba już podstawa wykonana z betonu. Całość jest pomalowana białą farbą. Na szerokim cokole na którym stanął krzyż umieszczona jest współczesna tabliczka z inskrypcją.

Krzyż upamiętniający / miejsce bitwy / jaką stoczyły / wojska polskie / dowodzone przez / Hetmana Jana Sobieskiego / późniejszego / króla Jana III / ze sprzymierzeńcami / wojsk tureckich / tatarami w 1762 roku.

Obok przed krzyżem wylania się kawałek skały wapiennej najprawdopodobniej wtórnie tu umieszczony.

Teniatyska, kamienny krzyż

Teniatyska, kamienny krzyż

Po północnej stronie, już poza wsią, przy polnej drodze znajduje się kolejny kamienny krzyż. Wykonany z lokalnego wapienia formą nie odbiega od okolicznych krzyży wykonywanych przez bruśnieńskich kamieniarzy. Krzyż postawiony jest na trójstopniowej kamiennej podstawie, w której zamontowano dwustopniowy cokół. W górnej części cokołu, w jego zwężeniu wykuto obramowanie na inskrypcję. Dolna szersza część cokołu pozbawiona jest ozdób. Całość zwieńczona jest kamiennym krzyżem z wizerunkiem ukrzyżowanego Chrystusa i dwiema madonnami po bokach dolnego ramienia krzyża. Zakończenia ramion ozdobiono szerszymi trójlistnymi zaokrągleniami. Krzyż jest w całości pomalowany, choć warstwa farb nie wydaje się jakaś szczególnie duża, wpłynęło to częściowo na czytelność inskrypcji. Niestety źle zrobione zdjęcie nie pozwoliło mi jej odczytać. Całość ogrodzona jest drewnianym płotkiem w całkiem niezłym stanie. Krzyż niestety przyozdobiono sztucznymi kwiatkami.

GPS: N: 50° 19′ 52,42″ E: 23° 33′ 22,73″